نوع مقاله : علمی
نویسنده
دانشیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم
چکیده
هدف مقاله توضیح فرآیند شکل‌گیری «شخصیت سنت‌گرای بازتابی» در ارتباط با سه گفتمان ضد استعماری، ضد امپریالیستی و ضد استکباری است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی انجام گرفته است. نماینده اجتماعی «شخصیت سنت‌گرای بازتابی» طبقه متوسط جدید است. طبقه متوسط جدید گروه اجتماعی است که از اوایل قرن نوزدهم به‌تدریج در بستر جامعه ایرانی با این هدف شکل گرفت که نماینده اجتماعی تغییرات جدید با الهام از جوامع غربی باشد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که این گروه برخلاف انتظار نماینده اجتماعی تحولات جدید نشد، بلکه با تغییر ذهنیت و پذیرش الگوی رفتار اجتماعی و سیاسی متمایز به شخصیت اجتماعی فرهنگی خاصی تحول یافت که در اینجا با عنوان «شخصیت سنت‌گرای بازتابی» معرفی می‌شود. مبارزات ضد استعماری، ضد امپریالیستی و ضد استکباری در ارتباط با سه روند گفتمان سازی، ایدئولوژیک شدن تفکر سیاسی و استقرار نظام سرمایه‌داری در بخش عمده‌ای از جهان در محیط سیاسی «ملی‌گرایی»، «انقلابی گری چپ» و «اسلام‌گرایی سیاسی» بر پیدایش این شخصیت تأثیر بنیادی گذاشت. نتیجه کلی حاصل از این پژوهشی برفرض اصلی آن دلالت دارد: ساختار اجتماعی جوامع خاورمیانه‌ای از آن میانه ایران در مسیر متمایز تغییر کرد و به پیدایش «جامعه سنت‌گرایی بازتابی» منجر شد.
کلیدواژه‌ها
آبراهامیان، یرواند (1377)، ایران بین دو انقلاب، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر، ترجمه احمد گل محمدی، محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، تهران: نشر نی.
آبراهامیان، یرواند (1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
آدمیت، فریدون (1340)، فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت ایران، تهران: انتشارات سخن.
آدمیت، فریدون (1360)، شورش بر امتیازنامه رژی، تحلیل سیاسی، تهران: انتشارات پیام.
آرنت، هانا (1363)، ریشه‌های توتالیتاریسم، ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات جاویدان.
آرنت، هانا (1377)، انقلاب، ترجمه عزت‌الله فولادوند، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
ابن خلدون، عبدالرحمن، (1362)، مقدمه، دو جلد، ترجمه محمد پروین گنابادی. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
ادیبی، حسین (1354)، جامعه‌شناسی طبقات اجتماعی، تهران: دانشکده علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران؛
ازغندی، علیرضا (1382)، تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (1320 تا 1357)، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
استانفورد، جی شاو (1370)، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید، ترجمه محمود رمضان زاده، مشهد: آستان قدس.
اشرف، احمد (1353)، «ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران»، نامه علوم اجتماعی، دوره یک، شماره 4. تهران: دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
اشرف، احمد؛ بنوعزیزی، علی (1374)، «طبقات اجتماعی در دوره پهلوی»، ترجمه عماد افروغ، راهبرد،0(6):102-121.
افشار، ایرج (1330)، نثر فارسی معاصر، چاپ اول، تهران: انتشارات معرفت.
بهمنیــار، حســین. (1383)، «روزنامــه کــاوه، امکــان تجدید حیات ایـران»، ایـران نامـه، ش 83، س21، 109-91،
بهنام، جمشید، (1357)، ایرانیان و اندیشه تجدد. تهران: نشر و پژوهش فروزان فر.
ثقفی، مراد (1379)، «الگوهای نوآوری سیاسی در ایران، نگاهی به تجربه نهضت خداپرستان سوسیالیست»، مجله گفتگو، ش 17، صص. 11-25.
راسخ، کرامت الله (1397)، سنت‌گرایی بازتابی، مبانی جامعه‌شناسی سیاسی ایران (عصر قاجار)، تهران: آگاه.
راسخ، کرامت‌الله (1391)، فرهنگ جامع جامعه‌شناسی و علوم انسانی، شامل 5000 مدخل با معادل‌های انگلیسی و آلمانی، جلد دوم: ع- ی. شیراز: نوید شیراز.
راسخ، کرامت‌الله (1394) (آبان). «شاخص‌های سنجش تفکر محافظه‌کاری»، جستارهای سیاسی معاصر، 6 (2)، 75-99.
رانسیمان، استیون (1371)، تاریخ جنگ‌های صلیبی، ترجمه منوچهر کاشف، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رضوی؛ پورگشتال، هامر (1367)، تاریخ امپراتوری عثمانی، میرزاعلی زکی‌آبادی، به اهتمام: جمشید کیان فرد، دو جلد، تهران: زرین.
سازگارا، محمد محسن (1381)، «اسلام‌گرایی»، بازتاب اندیشه، شماره 28، ص. 279-288.
سالم، عبدالعزیز (1380)، تاریخ عرب قبل از اسلام، ترجمه باقر صدری نیا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
سنجابی، کریم (1381)، خاطرات سیاسی کریم سنجابی، تهران: صدای معاصر.
شیرازی، اصغر (1386)، مدرنیته، شبهه و دموکراسی بر مبنای یک بررسی موردی در بارة حزب تودة ایران از آغاز تا سال 1378، تهران: نشر اختران.
شیرازی، اصغر (1396)، ایرانیت، ملیت، قومیت، چاپ دوم، تهران: جهان کتاب.
صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله (1394)، جهاد در اسلام، تهران: نشر نی.
صفی، لوآی. م. (1380)، چالش مدرنیته، جهان عرب در جست‌وجوی اصالت، ترجمه سید احمد موثقی. تهران: دادگستر.
علی، جواد (1367)، تاریخ مفصل عرب قبل از اسلام، ترجمه محمدحسن روحانی، تهران: کتاب‌سرای بابل.
عوض پور، مهدی؛ منصور میراحمدی؛ حمدالله اکوانی علیرضا سمیعی اصفهانی (1396)، «گفتمان سلفیه علمی؛ سیاست پرهیزی و واسازی سلفیت وهابی»، دو فصلنامه علمی پژوهشی دانش سیاسی، سال سیزدهم، شماره اول، پیاپی 25، 41-69؛
فروم، اریش (1353)، گریز از آزادی، ترجمه عزت‌الله فولادوند. تهران: کتاب‌های جیبی.
فقیهی، علی‌اصغر (1385)، وهابیان، بررسی و تحقیق گونه‌ای درباره عقاید و تاریخ فرقه وهابی، تهران: انتشارات اسماعیلیان.
کربن، هانری (1373)، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران: کویر.
کسلر، دیرک (1393) (گردآورنده)، نظریه‌های جامعه شناسان کلاسیک از اگوست کنت تا آلفرد شوتس، ترجمه کرامت‌اله راسخ، ج اول، تهران: نشر جامعه شناسان.
کسلر، دیرک (1394) (گردآورنده)، نظریه‌های روز جامعه‌شناسی، از ایزنشتات تا پسامدرن‌ها، ترجمه کرامت‌اله راسخ، تهران: نشر آگه.
کنوبلاخ، هوبرت، (1390). مبانی جامعه‌شناسی معرفت، ترجمه کرامت‌اله راسخ، تهران: نشر نی.
لوئیس، برنارد (1389)، نخستین مسلمانان در اروپا، تهران: کارنامه.
مارکس، کارل (1353). هجدهم برومر لوئی بناپارت، ترجمه محمد پورهرمزان، ب. م.: حزب توده ایران.
مارکس، کارل (1358)، خانواده مقدس یا نقدی بر نقد نقادانه علیه برو نوباور و اصحابش، ترجمه از تیرداد نیکی، تهران: انتشارات صمد.
مارکس، کارل (1380 الف)، ج‍ن‍گ داخ‍ل‍ی در فرانسه ۱۸۷۱، ترجمه ب‍آق‍ر پ‍ره‍ام، تهران: ن‍ش‍رم‍رکز.
مارکس، کارل (1380ب)، لودویگ فوئرباخ و ایدئولوژی آلمانی، ترجمه پرویز بابایی، تهران: چشمه.
مارکس، کارل (1977). مبارزات طبقاتی در فرانسه، 1848 تا 1850، ب.م: نشر کارگر؛
مانهایم، کارل (1380)، ایدئولوژی و اتوپیا، مترجم: فریبرز مجیدی، تهران: سمت.
محمدی، محمود (1392)، «اسلام‌گرایی: گفتمان مقاومت»، جامعه‌شناسی تاریخی، دوره 5، شماره 2، ص. 71-92.
مدیرشانه چی، محسن (1375)، احزاب سیاسی ایران با مطالعه موردی نیروی سوم و جامعه سوسیالیست‌ها، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
مستشارالدوله، میرزایوسف‌خان، (1364)، یک کلمه، به کوشش صادق سجادی، تهران: تاریخ ایران.
مکی، حسین (1380)، تاریخ بیست‌ساله ایران، تهران، علمی، جلد 7، تهران: انتشارات علمی.
مور، برینگتون (1369)، ریشه‌های اجتماعی دیکتاتوری و دموکراسی، نقش ارباب و دهقان در پیدایش جهان نو، ترجمه حسین بشیریه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مهرگان، امید (1380)، مارتین بوبر و فلسفه دیالوگ، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شماره 49، 70-77.
میرزا آقاخان کرمانی (1368)، نامه‌های تبعید، به کوشش هما ناطق. کلن (آلمان): افق.
میرزا صالح شیرازی (1347)، سفرنامه، به کوشش اسماعیل رائین، چاپ اول، تهران: روزن.
میرزا ملکم خان (ناظم الدوله) (1327). مجموعه آثار میرزا ملکم، به کوشش محمد محیط طباطبائی، تهران: کتابخانه دانش.
میشل، ریچارد (1390)، تاریخ جمعیت اخوان المسلمین از آغاز تا امروز، 2 جلد، ترجمه هادی خسروشاهی، تهران: اطلاعات.
مینوی، مجتبی (1332)، «اولین کاروان معرفت»، یغما، سال ششم، مهر 1332، شماره 7، صص 274-278.
ناتل خانلری، پرویز (1385)، نخستین کنگره نویسندگان ایران، به اهتمام نورالدین نوری، چاپ دوم، تهران: اسطوره.
ناطق، هما (1357)، از ماست که بر ماست، تهران: انتشارات آگاه.
ناطق، هما (1367/1988)، «روزنامه قانون پیش‌درآمد حکومت اسلامی»، دبیره، سال چهارم، ش. 3 و 4؛
ناطق، هما (1988)، ایران در راه‌یابی فرهنگی (1848- 1834 م.)، لندن: پیام.
نقیب زاده، احمد (1379)، دولت رضاشاه و نظام ایلی (تأثیر ساختار دولت مطلقه رضاشاه بر نفوذ قبایل و عشایر)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
نکو روح، محمد (1377)، نهضت خداپرستان سوسیالیست، تهران: چاپخش.
ولدانی جعفری، اصغر (1383)، «اسلام‌گرایی در فلسطین و زمینه‌های آن»، پژوهش حقوق و سیاست، شماره 10، ص. 77-96.
هاشمی رفسنجانی، اکبر (1346). امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار، تهران: مؤسسه انتشارات فراهانی.
هدایت، مهدی قلی خان (مخبرالسلطنه) (1368). سفرنامه ملکه، به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: تیراژه.
هورکهایمر، ماکس؛ آدورنو تئودور (1384)، دیالکتیک روشنگری: قطعات فلسفی، مترجمان مراد فرهارپور، امید مهرگان، تهران: گام نو.
یاری، سیاوش؛ نعمتی، نورالدین (1388)، «گسترش نفوذ اسلام در شبه قاره هند از قرن اول تا پنجم ه.ق.»، مجله علمی پژوهشی پژوهش‌های تاریخی، 1 (1)، 129-142.
Adorno, Th.W. and Others (1950), The Authoritarian Personality. New York: Harper & Rau.
Assmann, A. (1999), Zeit und Tradition: kulturelle Strategien der Dauer, Köln: Böhlau.
Beck, U. (1993), Die Erfindung des Politischen. Frankfurt/M.
Beck, U. (1996), „Das Zeitalter der Nebenfolgen und die Politisierung der Moderne“, in: Beck, Ulrich/ Giddens, Anthony/ Lash, Scott, Reflexive Modernisierung, Frankfurt,, Reflexive Modernisierung, Frankfurt, S. 19-112.
Beck, U./Giddens A./Lash S. (1996) Reflexive Modernisierung. Frankfurt/M.
Brauns, N. / Murat Cakir, M. (Hg.)(2018), Partisanen einer neuen Welt – eine Geschichte der Linken und Arbeiterbewegung in der Türkei, Berlin: Die Buchmacherei.
Brunner, O. (1990), Land und Herrschaft. Grundfragen der territorialen Verfassungsgeschichte Österreichs im Mittelalter. Unveränderder Nachdruck der 5. Auflage. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
Buber, M. (1932) Königtum Gottes. Berlin, Schocken.
Dietmann, K. (2004), Tradition und Verfahren, Philosophische Untersuchungen zum Zusammenhang von kultureller Überlieferung und kommunikativer Moralität,Norderstedt: Books on Demand.
Eisenstadt, S. N. (1987) European Civilization in a Comparative Perspective. Oslo: Norwegian University Press.
Eisenstadt, S. N. (1994) “Japan: Non-Axial Modernity and the Multiplicity of Cultural and Institutional Programmes of Modernity”, in: Kreiner, J. (ed.) Japan in Global Context. Munich: Ludicium Verlag.
Fahmy, Kh. (2008), Mehmed Ali: From Ottoman Governor to Ruler of Egypt, London: Oneworld Publications.
Fragner, B. (1978),Persische Memoirenliteratur als Quelle zur neueren Geschichte, Habil. Schr. Freiburg (Breisgau).
Gomaa, A. (2013), “The Islamic view on female circumcision, African Journal of Urology, 19 (3), 123-126).
Greiffenhagen, M. (1986). Das Dilemma des Konservatismus in Deutschland Mit einem neuen Text „Post-histoire?“: Bemerkungen zur Situation des „Neokonservatismus“ aus Anlaß der Taschenbuchausgabe. Frankfurtam Main: Suhrkamp.
Habermas, J. (1990), Strukturwandel der Öffentlichkeit: Untersuchungen zu einer Kategorie zu einer Kategorie der bürgerlichen Gesellschaft. Frankfurt (M): Suhrkamp taschenbuch.
Hoffmann, J. (2003): Aufstieg und Wandel des politischen Islam in der Türkei. Berlin: Verlag Hans Schiler.
Imam, Z. (1975)(Ed.), Muslim in India, New Delhi; Leanpeole.
Käsler, D. (1998), Max Weber, Eine Einführung in Leben, Werk und Wirkung. Frankfurt/New York: Campus.
Luhmann, N. (1997), Die Gesellschaft der Gesellschaft. 2.Bde. Frankfurt/M.
Mannheim, K. (1984), Konservatismus. Ein Beitrag zur Soziologie des Wissens, Stehr, N./Kettler, D./Meja V.)Hrsg.), Frankfurt/M: Suhrkamp Taschenbuch Verlag.
Naef, W. (1951), „Frühformen des modernen Staates im Spätmittelalter“, in: Historische Zeitschrift, Bd. 171. München.
Pieper, J. (1958), Über den Begriff der Tradition, Köln und Opladen: Westdeutscher Verlag.
Rasekh, K. )2000), Das politische Denken der Reformisten im Iran 1811-1906, Eine Untersuchung über das politische Denken der iranischen Intellektuellen, SPEKTRUM 71. Münster; Hamburg; London: Lit-Verlag. 95-101.
Riesman, D. (1950) The Lonely Crowd. A Study of the Changing American Character. New Haven: Yale University Press.
Schmalz-Bruns, R. (1995), Reflexive Demokratie, die demokratische Transformation moderner Politk, Baden-Baden.
Schuß, H./Weiss, D./ Wippel, S.(2008), Wirtschaftskultur und Institutionen im osmanischen Reich und der Türkei, Berlin: Verlag Hans Schiler.
Serpa, S./Ferreira, M.N. (2019), “The Concept of Bureaucracy by Max Weber”, International Journal of Social Science Studies, 7(2), 12-18.
Shils, E. (1981), Tridtion, Chicago:Chicago Press.
Weber, M. (1980), Wirtschaft und Gesellschaft, Grundriss der verstehenden Soziologie, Tübingen.
)